Tuyệt tác "Helen thành Troy" của Angelica Kauffman: Biểu tượng cái đẹp và bi kịch

Là biểu tượng tối thượng của vẻ đẹp nữ giới trong văn hóa phương Tây, Helen được miêu tả như một vị thần sắc đẹp, vừa được tôn vinh vừa bị chỉ trích, thậm chí bị coi là mối đe dọa vì sức quyến rũ mê hoặc của mình. Theo thần thoại, chính vì tình yêu giữa Helen và Paris mà cuộc chiến thành Troy đã bùng nổ, trở thành một trong những bi kịch kinh điển nhất của nhân loại. Và việc vẽ Helen thành Troy là một thử thách gần như bất khả thi. Cùng khám phá cách nữ họa sĩ kiệt xuất Angelica Kauffman thể hiện một trong những câu chuyện nghệ thuật hấp dẫn nhất thời cổ đại: Helen thành Troy.

Không ngạc nhiên khi hình tượng Helen, người đẹp mang danh “hồng nhan họa thủy” trở thành đề tài hấp dẫn nhưng đầy thử thách cho các họa sĩ lịch sử. Dù ở thế kỷ nào, cách thể hiện Helen luôn khơi gợi tranh cãi. Mọi họa sĩ từng tái hiện nàng đều bị so sánh, thậm chí phán xét vì không ai “xứng tầm” với vẻ đẹp huyền thoại đó.

Zeuxis và hành trình tìm kiếm cái đẹp hoàn hảo

Theo Cicero kể lại, Zeuxis, họa sĩ hiện thực nổi tiếng thế kỷ V TCN từng nhận lời vẽ chân dung Helen thành Troy. Tuy nhiên ông nhanh chóng thất vọng vì không người mẫu nào đủ hoàn hảo. Giải pháp của Zeuxis rất táo bạo: ông chọn từng bộ phận đẹp nhất: khuôn mặt, đôi tay, dáng người từ năm người mẫu khác nhau rồi ghép chúng lại thành một “Helen lý tưởng”.

Hành động “ghép nối cơ thể phụ nữ” này giúp Zeuxis tạo nên hình mẫu vượt lên trên giới hạn tự nhiên, một vẻ đẹp được lý tưởng hóa thay vì sao chép thực tế. Dù bức tranh gốc đã thất truyền, nhưng quá trình sáng tạo của Zeuxis vẫn truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ họa sĩ cả nam lẫn nữ trong nhiều thế kỷ sau.

Angelica Kauffman – Người phụ nữ tái định nghĩa hội họa lịch sử

Angelica Kauffman (1741–1807) là một họa sĩ người Thụy Sĩ theo trường phái Tân cổ điển, nổi tiếng với các tác phẩm lấy cảm hứng từ nghệ thuật và thần thoại Hy Lạp – La Mã. Bà không chỉ xuất sắc trong hội họa lịch sử và chân dung, mà còn tinh tế trong phong cảnh và trang trí.

Kauffman được ghi nhớ như một trong hai nữ họa sĩ sáng lập Học viện Nghệ thuật Hoàng gia Anh (Royal Academy of Arts) năm 1768, một thành tựu vĩ đại trong bối cảnh nghệ thuật khi đó hầu như khép kín với phụ nữ. Mãi đến năm 1922, gần 150 năm sau, mới có thêm một nữ họa sĩ khác được bầu vào học viện.

Khi Kauffman “đối thoại” với Zeuxis

Sau thành công vang dội trong sự nghiệp, Kauffman chọn câu chuyện Zeuxis vẽ Helen làm chủ đề cho một bức tranh lịch sử quan trọng của mình: “Zeuxis Selecting Models for Helen of Troy” và hoàn thành đầu thập niên 1780.

Trong bức họa, Zeuxis đang ở giữa xưởng vẽ cùng năm người mẫu nữ. Ông tập trung quan sát, đo đạc một cô gái tóc vàng ở trung tâm, không nhận ra một người mẫu khác đang lén cầm cọ và bảng màu, biểu tượng cho sự chiếm quyền sáng tạo.

Phụ nữ nắm quyền trong nghệ thuật

Kauffman không phải họa sĩ duy nhất tái hiện cảnh này, nhưng cách bà diễn giải khiến tác phẩm trở thành biểu tượng trong sự nghiệp của mình. Giới học giả cho rằng Kauffman đã ẩn mình trong nhân vật người mẫu cầm cọ, một tuyên ngôn nghệ thuật mạnh mẽ: người phụ nữ có thể là nghệ sĩ sáng tạo, không chỉ là “đối tượng để vẽ”.

Thay vì đồng nhất bản thân với Zeuxis – người đàn ông đang kiểm soát khung cảnh, Kauffman chọn hóa thân vào người mẫu dám cầm bút, dám sáng tạo, thể hiện quyền làm chủ nghệ thuật của phụ nữ.

Helen – Nguồn cảm hứng bất tận của Kauffman

Đây không phải lần duy nhất Kauffman chạm đến hình tượng Helen. Nàng xuất hiện nhiều lần trong các bức tranh lịch sử khác của bà, như:

• Hector Summoning Paris to Battle (1775)

• Venus Persuades Helen to Love Paris (1790).

Rõ ràng, Kauffman luôn bị cuốn hút bởi vẻ đẹp, quyền lực và mâu thuẫn trong biểu tượng Helen – vừa là nạn nhân, vừa là người dẫn dắt số phận.

Di sản của Angelica Kauffman

“Zeuxis Selecting Models for Helen of Troy” chỉ là một trong hàng trăm kiệt tác khiến thế giới “say mê Angelica”. Nhưng chính bức họa này đã khẳng định: “Phụ nữ không chỉ là người được vẽ, mà còn có thể là người định hình cái đẹp và lịch sử nghệ thuật.”

Kauffman tái hiện thần thoại bằng cái nhìn đầy trí tuệ và bản lĩnh của một người phụ nữ tiên phong trong thế giới nghệ thuật nam quyền thế kỷ 18.

Bài: Navigator Media