"Hành trình của một linh hồn" – Nét chấm phá rực rỡ của nghệ thuật thêu hiện đại

Rực rỡ, sống động đến choáng ngợp, tác phẩm "Hành trình của một linh hồn" (The Progress of a Soul) của Phoebe Anna Traquair đã thổi luồng sinh khí mới và đưa nghệ thuật thêu lên một tầm cao mới. Nó còn giúp Phong trào Nghệ thuật và Thủ công Scotland khẳng định vị thế vững chắc trên bản đồ thế giới. Qua từng sợi chỉ vàng lấp lánh, từng mảng màu cầu vồng và sự tỉ mỉ đến từng đường kim mũi chỉ, bộ tranh bốn tấm (polyptych) đầu thế kỷ này đã khắc họa một cách chân thực và đầy ám ảnh hành trình trải nghiệm của kiếp người.

Phoebe Anna Traquair: Ngôi sao quyền lực của nghệ thuật Scotland

Phoebe Anna Traquair (1852–1936), một tài năng sinh ra tại Ireland, nhanh chóng trở thành ngôi sao sáng chói của phong trào Nghệ thuật và Thủ công Scotland. Bà miệt mài học vẽ tại Dublin quê nhà rồi chuyển đến Edinburgh sau khi kết hôn với Ramsay Heatley Traquair - một nhà cổ sinh vật học và giáo sư uyên bác. Tại đây, bà không chỉ chu toàn vai trò người mẹ của ba đứa con mà còn là người bạn đời tận tụy, hỗ trợ chồng mình bằng cách minh họa những bài báo khoa học phức tạp của ông.

"Hành trình của một linh hồn": Bản trường ca của tâm linh

Phoebe Anna Traquair đã dồn trọn tâm huyết, dành gần một thập kỷ để thêu tác phẩm "Hành trình của một linh hồn" (1895–1902). Bà đã cống hiến ít nhất hai năm cho mỗi trong bốn tấm tranh, từng đường kim mũi chỉ đều thấm đẫm mồ hôi và cảm xúc. Bộ tranh bốn tấm vĩ đại này, được mệnh danh là kiệt tác để đời của nữ nghệ sĩ, không ngừng kể về cuộc phiêu lưu tâm linh của một linh hồn qua dòng đời trên Trái đất. Traquair đã hình dung "Hành trình của một linh hồn" sẽ được treo ngay tại cầu thang nhà bà, vừa là một bức màn chắn gió tiện dụng, vừa là một tác phẩm nghệ thuật có một không hai, với mỗi tấm đều được bà ký tên và ghi ngày tháng cẩn trọng.

Xuyên suốt bốn tấm tranh, linh hồn con người được ẩn dụ qua hình ảnh chàng trai trẻ tên Denys. Traquair tìm thấy cảm hứng từ nhân vật Denys L’Auxerrois trong "Chân Dung Tưởng Tượng" (Imaginary Portraits) – một tuyển tập các phác họa hư cấu năm 1887 của Walter Pater, người đã làm vang danh cụm từ "nghệ thuật vị nghệ thuật" tại Anh thế kỷ 19. Câu chuyện về Denys của Pater đã khám phá sự thức tỉnh tôn giáo đầy mê hoặc của một nhân vật mang tính Dionysian.

Bên cạnh chiều sâu tự sự đáng kinh ngạc, "Hành Trình Của Một Linh Hồn" còn là minh chứng hùng hồn cho sự tinh thông và cách tân nghệ thuật thêu của Traquair. Sự kết hợp tài tình giữa những mũi khâu cổ xưa và kỹ thuật truyền thống đã nâng tầm tác động cảm quan và cảm xúc của từng tấm tranh. Những sợi chỉ vàng, được dệt xen kẽ trong bố cục lụa trên vải lanh sang trọng, bắt lấy ánh sáng tự nhiên, tạo nên ảo ảnh ba chiều sống động đến ngỡ ngàng.

1. The Entrance (Lối Vào): Bình Minh Của Sự Ngây Thơ

Chúng ta bắt gặp Denys lần đầu trong tấm "The Entrance" (Lối Vào), được Traquair hoàn thành vào năm 1895. Tự tin, vô tư, chàng trai trẻ hòa mình hoàn hảo vào thế giới tự nhiên tươi mới. Bình minh chiếu rọi hình ảnh rạng rỡ của anh, mái tóc cam bốc lửa nổi bật. Anh khoác trên mình bộ da thú, từng mũi thêu nhiều lớp mô phỏng chân thực đến kinh ngạc kết cấu của vật liệu ngoài đời thực.

Cây đàn hạc của Denys là sợi dây kết nối anh với truyền thống thi sĩ Celtic cổ xưa. Giai điệu âm nhạc cũng nhẹ nhàng gợi nhắc về sự trôi chảy của thời gian, và phảng phất về ranh giới mong manh giữa sự hài hòa và bất hòa. Con thỏ sống động ở tiền cảnh được "mượn" từ những tấm thảm "Unicorn Tapestries" thế kỷ 15 tại Bảo tàng Cluny ở Paris. Sự hiện diện của nó làm nổi bật những niềm vui ngây thơ trong khởi đầu mới mẻ của Denys.

2. The Stress (Áp Lực): Cơn Gió Đổi Thay Cuộc Đời

"The Stress" (Áp Lực), được Traquair thực hiện từ năm 1895 đến 1897, phủ những bóng tối lạnh lẽo lên Denys, báo hiệu anh phải đối mặt với những thực tế nghiệt ngã của cuộc đời. Cành cây uốn cong, gãy đổ, và chú thỏ, giờ đây đã lìa đời, treo lủng lẳng trên mỏ một con chim lớn. Những bàn tay ma quái, không hiện hữu, cào cấu quần áo của Denys. Mỗi chi tiết này là một biểu tượng đau lòng của sự ngây thơ đã mất đi.

Một con rắn có vảy dừng bước Denys khi anh ôm chặt cây đàn hạc vào lồng ngực đang rỉ máu. Vết thương này là chi tiết ám chỉ Kitô giáo đầu tiên của "Hành trình của một linh hồn", gợi nhắc đến sự đau khổ của Chúa Giê-su Kitô trên thập tự giá, cũng như câu chuyện Kinh thánh về Thomas nghi ngờ. Giống như trong câu chuyện của Pater, đây là điểm chuyển mình của câu chuyện từ khởi đầu thế tục sang một đích đến tâm linh sâu sắc hơn.

3. Despair (Tuyệt Vọng): Cánh Cửa Tử Thần Hiện Hữu

Treo lủng lẳng yếu ớt từ những cành cây khô khốc, Denys đã đến ngưỡng cửa tử thần trong tấm "Despair" (Tuyệt Vọng) (1897–1899). Phong cảnh từng thơ mộng giờ đây trở nên ngột ngạt và hỗn loạn. Trái cây đã chín, lá cây đã héo úa kể từ tấm "The Stress", một sự chuyển mùa u ám đầy ý nghĩa. Nhe nanh, con rắn siết chặt cơ thể giờ đã tái nhợt của Denys. Cây đàn hạc yêu quý của anh vỡ tan, khi sự bất hòa hoàn toàn nhấn chìm hòa âm.

Bụi gai dày đặc dưới chân Denys là một ám chỉ khác đến Chúa Kitô. Nó cũng gợi nhắc đến câu chuyện cổ tích Grimm về Briar Rose, hay "Người đẹp ngủ trong rừng", người được đánh thức khỏi lời nguyền ngủ vĩnh cửu bằng một nụ hôn yêu thương. Những liên tưởng này – vừa là điềm báo của cái chết vừa là lời hứa về sự tái sinh – báo trước cảnh cuối cùng đầy hy vọng của "Hành trình của một linh hồn".

4. The Victory (Chiến Thắng): Khải Hoàn Ca Của Linh Hồn

Được thêu vào những năm cuối thế kỷ, "The Victory" (Chiến Thắng) (1899–1902) là cái kết bùng nổ, đầy cao trào của "Hành trình của một linh hồn". Đây là tấm công phu và rực rỡ nhất trong toàn bộ series, "The Victory" đã vang danh khắp nơi ngay cả khi Phoebe Anna Traquair còn sinh thời.

Cuối cùng, Denys đã vươn lên chiến thắng, thoát khỏi hàm rồng của cái chết và sự vỡ mộng. Một thiên thần với đôi cánh đỏ rực rỡ ôm lấy và trao cho anh một nụ hôn, chào đón linh hồn anh vào một thế giới thiên đường. Các đường nét trên hình ảnh Denys giờ đây tự nhiên và được thể hiện tinh xảo hơn bất kỳ tấm nào trước đó. Điều này không chỉ minh họa sự tái sinh vinh quang của linh hồn đã chịu nhiều đau khổ của anh, mà còn cho thấy sự tiến hóa vượt bậc trong kỹ thuật thêu của Traquair trong suốt gần một thập kỷ.

Để tăng thêm chiều sâu và sự sống động cho những chiếc lá mọc lại và những đám mây xoáy, Traquair đã khéo léo sử dụng các màu sắc tương phản và các kiểu mũi khâu xen kẽ. Ở phía dưới, cầu vồng được thể hiện với độ trong suốt thuyết phục, hé lộ những hình dạng tự nhiên ẩn sau ánh hào quang rực rỡ của nó.

"Hành trình của một linh hồn" đã chứng minh hùng hồn rằng một tác phẩm thêu có thể đa diện và truyền cảm hứng đến kinh ngạc như một bức tranh – hoặc, nhờ vào tính chất xúc giác và tính ứng dụng vốn có của chất liệu, có lẽ còn hơn thế nữa. Ngày nay, cả bốn tấm tranh này đang được trưng bày vĩnh viễn tại Phòng trưng bày Quốc gia Scotland ở Edinburgh, mời gọi du khách đến chiêm ngưỡng và cảm nhận câu chuyện bất diệt của một linh hồn.

Bài: Navigator Media