"Memento mori": Lời nhắc của nghệ thuật về bản chất tạm bợ của cuộc sống
"Memento mori" là những hình ảnh mang tính biểu tượng của hội họa baroque, gợi lại bản chất nhất thời của cuộc sống, sự phù phiếm của niềm vui và cái chết không tránh khỏi.
Những họa tiết thường được dùng trong nghệ thuật Memento mori như bộ xương, sọ người, đồng hồ cát và những hình ảnh biểu tượng cho thời gian trôi qua hoặc sự đổ vỡ, phá huỷ. Mặc dù cách diễn đạt có vẻ u ám nhưng quan điểm của nó là nhắc nhở về cái chết để chúng ta tận dụng tốt nhất thời gian chúng ta có trong hiện tại. Thể loại nghệ thuật này rất thịnh hành trong tranh tĩnh vật ở Flanders, Hà Lan, các thế kỷ 16 và 17.
Một khái niệm khác là “Danse macabre” (Vũ điệu tử thần) cũng được diễn tả trong nhiều tác phẩm hội hoạ. Tuy nhiên, tất cả đều có chung một thông điệp: dù số phận của bạn là gì trong cuộc sống này, cái chết sẽ gắn kết tất cả chúng ta, hay như một câu tục ngữ nổi tiếng của Ý: “Khi kết thúc trò chơi, quân vua và quân tốt gặp nhau trong cùng một chiếc hộp” (Alla fine del gioco, il re e il pedone si incontrano nella stessa scatola.”).
Memento mori là một thành ngữ tiếng Latin có nghĩa là "Hãy nhớ rằng ngươi sẽ phải chết" (Remember that you will die). Khái niệm Memento mori liên hệ tới khái niệm “Vanitas” (Phù du) vốn được sử dụng trong nghi thức tang lễ ở nhiều nên văn hoá như một lời nhắc nhở rằng cuộc sống, dù quan trọng đối với chúng ta, chỉ là tạm bợ. Chúng ta sẽ chết và những thứ chúng ta làm ra và sở hữu cũng sẽ tan rã. Nó được thấy trong phiên bản Latin của Kinh thánh King James, và là một phần của câu "Vanitas vanitatum dixit Ec Churchiastes omnia vanitas" (Phù du của những phù du, giảng sư nói, tất cả là phù du) trong mục Ecclesiastes 1.2.
Bộ xương với điếu thuốc đang cháy là một bức tranh bằng sơn dầu trên canvas của Vincent van Gogh vẽ năm 1885-86, trưng bày tại Bảo tàng Van Gogh ở Amsterdam, là một tác phẩm Memento mori. Hoặc một bức tranh của Eugène Delacroix có tựa đề “Hamlet và Horatio trong nghĩa địa” minh hoạ cho vở bi kịch “Hamlet” của William Shakespeare, khi nhân vật Hamlet cầm lên hộp sọ với câu nói nổi tiếng “Tồn tại hay không tồn tại? (To be or not to be?). Bức tranh “Pyramid of skulls” vẽ nănm 1901 của Paul Cézanne cũng theo tinh thần Memento mori. Và còn nhiều nữa…
Bài: Nhà thơ - Nhà phê bình Phan Đan
