Lăng mộ Humayun: Kiệt tác kiến trúc đầu tiên của triều đại Mughal ở xứ sở huyền thoại

Ẩn mình giữa dòng giao thông dày đặc và sự bành trướng nơi đô thị hiện đại của Delhi, Lăng mộ Humayun, hay còn gọi là Maqbara-i Humayun, đứng đó như một kiệt tác thầm lặng của Ấn Độ thời Mughal. Những bức tường sa thạch đỏ thanh lịch, mái vòm cẩm thạch trắng đầy ấn tượng, và những khu vườn thượng uyển được thiết kế tỉ mỉ đã tạo nên một nét đối lập đầy thanh tĩnh với sự hỗn loạn của phố thị.

Vượt trên giá trị của một di tích lịch sử, lăng mộ này còn đánh dấu một bước ngoặt cho cả nền kiến trúc Nam Á. Nó đã kiến tạo nên một tầm nhìn mới về thiết kế hoàng gia, nơi có sự giao thoa tuyệt mỹ giữa ảnh hưởng từ Ba Tư và nghệ thuật thủ công của Ấn Độ, và đến nay vẫn là một biểu tượng hùng hồn cho di sản của triều đại Mughal. Ngày nay, lăng mộ không chỉ là một địa danh của Delhi mà còn là một biểu tượng bất hủ, định hình nên di sản kiến trúc của thành phố.

Triều đại ngắn ngủi, di sản trường tồn

Nasir-ud-Din Muhammad Humayun là vị hoàng đế thứ hai của triều đại Mughal, lên ngôi sau khi vua cha là Babur thiết lập sự cai trị của nhà Mughal tại Ấn Độ vào năm 1526. Triều đại của ông đầy rẫy những biến động, ông đã để mất phần lớn lãnh thổ của mình vào tay vị vua người Afghan, Sher Shah Suri, và phải sống lưu vong hơn một thập kỷ, chủ yếu là tại Ba Tư.

Trong thời gian ở Ba Tư, Humayun được triều đình Safavid chào đón nồng hậu, nơi ông đã chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi nghệ thuật và văn hóa Ba Tư. Khi trở về Ấn Độ và giành lại ngai vàng vào năm 1555, ông đã mang theo các nghệ nhân, kiến trúc sư và học giả người Ba Tư. Chính những nhân vật này đã góp phần định hình nên phong cách nghệ thuật Mughal thời kỳ đầu.

Nhưng triều đại thứ hai của ông lại quá đỗi ngắn ngủi. Vào năm 1556, chỉ vài tháng sau khi phục vị, Humayun qua đời sau khi bị ngã trên những bậc thang được đánh bóng trong thư viện của mình ở Delhi. Dù triều đại của ông ngắn ngủi và đầy trắc trở, nhưng di sản văn hóa mà ông gầy dựng sẽ thăng hoa rực rỡ dưới thời con trai ông là Akbar, và định hình nên thời kỳ hoàng kim của nghệ thuật và kiến trúc Mughal.

Lăng mộ xứng tầm Đế vương

Sau khi Humayun qua đời, người vợ đầu và cũng là chính thất của ông, Hoàng hậu Bega Begum, đã cho xây dựng một lăng mộ kỳ vĩ để tưởng nhớ ông và củng cố uy thế của triều đại Mughal. Công trình bắt đầu được thi công vào năm 1565 dưới sự chỉ đạo của kiến trúc sư người Ba Tư Mirak Mirza Ghiyas và con trai ông là Sayyid Muhammad.

Lăng mộ đã giới thiệu mô hình kiến trúc hoàn toàn mới: một khu phức hợp lăng mộ-sân vườn đồ sộ, lấy cảm hứng từ những hình dung của người Ba Tư về thiên đường hay còn gọi là firdaus, nhưng được thổi hồn bằng vật liệu và nghệ thuật thủ công của Ấn Độ. Nó đã đánh dấu sự khởi đầu chính thức của kiến trúc Mughal, một phong cách độc đáo sẽ đạt đến đỉnh cao huy hoàng dưới thời các vị hoàng đế kế vị như Akbar và Shah Jahan.

Nơi khai sinh Kiến trúc Mughal

Lăng mộ Humayun là công trình lớn đầu tiên thuộc loại hình này ở Ấn Độ Hồi giáo và đã đặt nền móng cho phong cách kiến trúc Mughal. Công trình đã giới thiệu những đặc trưng chủ chốt sẽ trở thành trọng tâm của các lăng tẩm sau này, bao gồm bố cục sân vườn charbagh, bệ đỡ được nâng cao, những mái vòm kỳ vĩ, và cách sử dụng độc đáo sa thạch đỏ điểm xuyết bằng cẩm thạch trắng.

Lăng mộ đứng trên một bệ đỡ cao, tạo cho nó một vẻ uy nghi, bề thế. Công trình được bao quanh bởi một mạng lưới các kênh dẫn nước tạo thành một khu vườn thượng uyển, với ý đồ tái hiện lại thiên đường được mô tả trong truyền thống Hồi giáo. Tại trái tim của lăng mộ là nơi chôn cất vị hoàng đế, nằm ngay bên dưới một mái vòm đôi vút cao.

Nhiều yếu tố thiết kế được thấy tại Lăng mộ Humayun, bao gồm các mái vòm, bố cục charbagh, và sự đối xứng hoàn hảo, sau này sẽ xuất hiện trở lại tại Taj Mahal – công trình được xây dựng bởi chắt của Humayun là Shah Jahan.

Nơi an giấc ngàn thu của Hoàng tộc

Dù được xây dựng như một lăng mộ, Lăng mộ Humayun vẫn mang trong mình vẻ kỳ vĩ và tầm vóc của một cung điện. Trải qua nhiều thế kỷ, nơi đây đã trở thành nơi chôn cất của hơn 100 thành viên thuộc hoàng tộc Mughal, bao gồm nhiều quý tộc và hậu duệ của Humayun. Khu phức hợp dần dần phát triển thành một "thành phố của người chết" của triều đại Mughal – một không gian thiêng liêng của sự tưởng nhớ.

Ngay cả ngày nay, lăng mộ vẫn giữ một vẻ tĩnh lặng, trang nghiêm, mang đến một cảm giác tĩnh tại và chiêm nghiệm vẫn còn vang vọng mãi.

Bài: Navigator Media