Công bố bảng kỷ lục "triệu đô" của danh tác hội họa Việt Nam tính tới cuối năm 2022

Navigator giới thiệu bài thống kê các tác phẩm tranh Việt Nam có mức giá cao kỷ lục trong năm 2022 của nhà nghiên cứu mỹ thuật Ace Lê. Trong quá trình nghiên cứu, Ace Lê cho biết anh chưa thấy có một bảng tổng kết toàn diện nào cho những giao dịch có giá trị cao nhất trên thị trường đấu giá nghệ thuật Việt Nam.

Việc theo dõi định giá cho những tác phẩm quan trọng là cần thiết, bởi nó (1) thiết lập thước đo làm nền cho chiến lược phân bổ tài nguyên trong việc bảo tồn di sản văn hóa (ví dụ, nếu bảo tàng muốn mượn trưng bày một bức tranh trong danh sách thì sẽ cần chi bao nhiêu cho khâu an ninh hay bảo hiểm), và (2) cho ta một tham chiếu về vị trí thị trường nghệ thuật Việt Nam trong khu vực (ví dụ, các tác phẩm trong giai đoạn tương tự của Indonesia hay Philippines đã gõ búa cao hơn bao nhiêu lần).

Vì vậy, nhân dịp nhìn lại thị trường năm 2022, Ace Lê đã đối chiếu, tổng hợp lên danh sách dưới đây. Thông tin giao dịch được lấy trực tiếp từ các sàn đấu giá, vốn là trung tâm khám phá giá nghệ thuật công khai duy nhất, cho cả thị trường sơ và thứ cấp. Đơn vị quy chiếu là USD, bao gồm cả thuế phí, và chênh lệch về tỉ giá ngoại tệ đã được cân nhắc.

--

MỘT VÀI QUAN SÁT

2022 là một năm thành công ở mức vừa cho thị trường tranh Việt, bổ sung được thêm 3 tác phẩm vào danh sách các bức tranh vượt mức triệu đô, nâng tổng số lên 19 tranh. 3 tác phẩm gồm có “Dáng hình trong vườn” của Lê Phổ (vị trí số 2), “Trà và Đồng điệu” của Lê Phổ (vị trí số 6), và một điều bất ngờ cuối năm, đó là “Dân làng rặng chuối” của Nguyễn Gia Trí (vị trí số 13).

Ngoài ra, xin tóm lược một số quan sát khái quát như sau:

Thanh khoản giao dịch giá trị lớn vẫn dồn toàn bộ vào phân khúc tranh Đông Dương, vượt xa các phân khúc nghệ thuật cổ, kháng chiến hay đương đại.

Trong số 19 tác phẩm, Lê Phổ đứng đầu với 7 tranh, kế đến là Mai Trung Thứ (3) và Phạm Hậu (3), rồi tới Nguyễn Phan Chánh (1), Lê Quốc Lộc (1), Tô Ngọc Vân (1), Nguyễn Gia Trí (1), Vũ Cao Đàm (1) và Nguyễn Văn Tỵ (1).

2021 là năm có nhiều kỷ lục triệu đô nhất với 9 tác phẩm, kế đến là 2020 (4), 2022 (3), 2019 (2) và 2017 (1). Như vậy, có thể nói thị trường đang tạm chững lại sau một khoảng thời gian tăng phi mã.

Nhà Sotheby’s đứng đầu với 7 tác phẩm (bao gồm 3 tác phẩm đứng đầu), kế đến là Christie’s (5), Bonhams (2), Aguttes (2), Millon (1), Lynda Trouve (1) và Drouot Estimations (1).

13 tác phẩm được đấu ở Hongkong (bao gồm 6 tác phẩm đứng đầu), và 6 ở Paris. Điều này cũng dễ hiểu, bởi các phiên lớn nhất của Sotheby’s, Christie’s và Bonhams đều diễn ra ở Hongkong, nơi không tính thuế VAT cho khách mua.

Về chủ đề, sự xuất hiện chủ đạo/bán chủ đạo của nhân vật nữ có trong 13 tác phẩm, kế đến là phong cảnh (6), trẻ em (3) và chân dung tự họa (1). Điều này cho thấy sự chênh lệch nhất định về cả gu sáng tác lẫn gu sưu tập trong một thế giới vẫn còn chịu sự chi phối của nam giới.

Về chất liệu, lụa đứng đầu với 7 tác phẩm, kế đến là sơn dầu (6) và sơn mài (5).

Về thời gian, 16 tác phẩm được sáng tác trước 1945, 3 tác phẩm sau 1945.

--

Danh sách 19 tranh việt vượt ngưỡng triệu đô (xếp từ cao tới thấp)

1. “Portrait de Mademoiselle Phuong” (“Chân dung cô Phượng”), Mai Trung Thứ

1. 3.11 triệu USD (24.3 triệu HKD) [1]

Vẽ 1930, sơn dầu trên toan, 135.5 x 80cm
Đấu tại Sotheby’s ngày 18.04.2021
Tác phẩm từng thuộc bộ sưu tập của bà Dothi Dumonteil (Đỗ Thị Tuyết) và xuất hiện trong phim “Mùi Đu Đủ Xanh” (1993) của đạo diễn Trần Anh Hùng.

2.“Figures in a garden” (“Dáng hình trong vườn”), Lê Phổ

2.29 triệu USD (17.9 triệu HKD) [2]

Vẽ khoảng 1973, sơn dầu trên toan bồi trên gỗ, 175 x 209.5cm
Đấu tại Sotheby’s ngày 27.04.2022
Tác phẩm là một bình phong 3 tấm, được phòng tranh Wally Findlay bán lần đầu tiên năm 1973 tại Palm Beach.

3. “Femme au chapeau conique le long de la rivière” (“Thiếu nữ đội nón lá bên sông”), Mai Trung Thứ

1.57 triệu USD (12.2 triệu HKD) [3]

Vẽ 1937, sơn dầu trên toan, 98 x 71cm
Đấu tại Sotheby’s 14.12.2021
Tác phẩm được chứng nhận bởi bà Mai Lan Phương và Hội đồng Mai Thứ.

4. “Les Couturières (Seamstresses at Work)” (“Những cô thợ may”), Nguyễn Phan Chánh

1.39 triệu USD (10.9 triệu HKD) [4]

Vẽ 1930, mực và bột màu trên lụa, 65.5 x 88cm
Đấu tại Christie’s 02.12.2020
Tác phẩm được triển lãm tại Hội chợ Thuộc địa Paris 1931, và từng thuộc bộ sưu tập của Jean-Marc Lefèvre, Paris, Pháp.

5. “Nue (Nude)” (“Khỏa thân”), Lê Phổ

1.39 triệu USD (10.9 triệu HKD) [5]

Vẽ 1931, sơn dầu trên toan, 90.5 x 180.5cm
Đấu tại Christi’é 25.05.2019
Tác phẩm từng nằm trong bộ sưu tập của ông Tuấn H Phạm ở California, USA.

6. “The et Sympathie” (“Trà và Đồng điệu”), Lê Phổ

1.36 triệu USD (10.6 triệu HKD) [6]

Vẽ thập niên 1960-1970, sơn dầu trên toan, 131 x 191cm 
Đấu tại Sotheby’s 07.10.2022
Tác phẩm được chứng nhận bởi ông Alain Le Kim.

7. “Jeune fille aux pivoines” (“Thiếu nữ bên hoa mẫu đơn”), Lê Phổ

1.36 triệu USD (1.16 triệu EUR) [7]

Vẽ khoảng 1945, mực và màu trên lụa, 91 x 71cm
Đấu tại Aguttes 06.10.2020
Tác phẩm được lưu trong danh mục Galerie Romanet, Paris năm 1950.

8. “Paysage de Phnom Penh” (“Phong cảnh Phnom Penh”), Lê Quốc Lộc

1.31 triệu USD (1.22 triệu EUR) [8]

Vẽ 1943, sơn mài, 199 x 400cm
Đấu tại Millon Asium 21.10.2021
Tác phẩm là bình phong 8 tấm, từng thuộc về bộ sưu tập của gia đình Henri Kraemer và Nguyễn Thị Lai.

9. “Golden sunset over Halong bay” (“Hoàng hôn vàng trên vịnh Hạ Long”), Phạm Hậu

1.25 triệu USD (9.7 triệu HKD) [9]

Vẽ khoảng 1938-1945, sơn mài, 100 x 198cm
Đấu tại Bonhams 27.11.2021
Tác phẩm là bình phong 6 tấm, từng thuộc bộ sưu tập của cựu hoàng Bảo Đại, sau ban tặng cho Edgar Ansel Mowrer năm 1951.

10.“Les désabusées (Disillusionment)” (“Vỡ mộng”), Tô Ngọc Vân

1.16 triệu USD (9.1 triệu HKD) [10]

Vẽ 1932, mực và bột màu trên lụa, 92.5 x 57cm
Đấu tại Christie’s 25.09.2019
Tác phẩm từng thuộc sở hữu của Đông Dương Kinh tế Cục (AGINDO) tại Paris, và sau này nằm trong bộ sưu tập của ông Tuấn H Phạm ở California, USA.

11.“Family life” (“Đời sống gia đình”), Lê Phổ

1.16 triệu USD (9.1 triệu HKD) [11]

Vẽ khoảng 1937-1939, mực và bột màu trên lụa, 82 x 66cm
Đấu tại Sotheby’s 02.04.2017

12. “Jeune femme attachant son foulard (Young lady tying her scarf)” (“Thiếu nữ buộc khăn”), Lê Phổ

1.1 triệu USD (8.6 triệu HKD) [12]

Vẽ khoảng 1938, mực và bột màu trên lụa, 59.5 x 48.5cm
Đấu tại Christie’s 23.05.2021

13. “Villageoises parmi des bananiers” (“Dân làng rặng chuối”), Nguyễn Gia Trí

1.07 triệu USD (1 triệu EUR) [13]

Vẽ 1937, sơn mài, 100 x 195cm
Đấu tại Drouot Estimations 04.12.2022
Tác phẩm là bình phong 6 tấm, được mua năm 1937 và ở lại trong gia đình nhà sưu tập cho tới khi lên sàn.

14.“Autoportrait dans la forêt” (“Chân dung trong rừng”), Lê Phổ

1.05 triệu USD (0.88 triệu EUR) [14]

Vẽ 1929, sơn dầu trên toan, 37 x 75.7cm
Đấu tại Sotheby’s 16.03.2021
Tác phẩm đã được triển lãm tại Trường Mỹ thuật Đông Dương năm 1929.

15.“View of a Famous Old Pagoda’s landscape in North Vietnam” (“Phong cảnh Chùa Thầy”), Phạm Hậu

1.03 triệu USD (8 triệu HKD) [15]

Vẽ thập niên 1930, sơn mài, 104 x 183cm
Đấu tại Sotheby’s 18.04.2021
Tác phẩm là bình phong 6 tấm, từng thuộc bộ sưu tập của bà Dothi Dumonteil (Đỗ Thị Tuyết).

16. “Femmes au bain (Women bathing)” (“Tắm tiên”), Vũ Cao Đàm

1.03 triệu USD (8 triệu HKD) [16]

Vẽ 1944, mực và màu bột trên lụa, 50 x 60.3cm
Đấu tại Christie’s 02.12.2020
Tác phẩm từng thuộc bộ sưu tập của Jean-Marc Lefèvre, Paris, Pháp.

17. “Lady playing a nguyet cam” (“Thiếu nữ chơi đàn nguyệt”), Mai Trung Thứ

1 triệu USD (7.8 triệu HKD) [17]

Vẽ 1943, mực và màu trên lụa, 73 x 61cm
Đấu tại Bonhams 27.11.2021
Tác phẩm đi kèm ảnh giấy chứng thực của Henri Joly đề ngày 07.12.1943.

18.“Paysage aux jonques” (“Phong cảnh thuyền buồm”), Phạm Hậu

1 triệu USD (0.83 triệu EUR) [18]

Vẽ khoảng 1950, sơn mài, 105.6 x 200cm
Đấu tại Aguttes 29.11.2021
Tác phẩm là bình phong 4 tấm, được mua năm 1950 và ở lại trong gia đình cho tới khi lên sàn.

19. “La fête du village Chèm” (“Hội đình Chèm”), Nguyễn Văn Tỵ

1 triệu USD (0.83 triệu EUR) [19]

Vẽ 1942, sơn mài, 98 x 245cm
Đấu tại Lynda Trouve 22.09.2020

Tác phẩm là bình phong 5 tấm, được bác sỹ François F. Haïphong mua lại trong giai đoạn công tác ở Đông Dương, và ở lại trong gia đình đến khi lên sàn.

Lưu ý: tác phẩm bình phong sơn mài 4 tấm “Nine carps in the water” (“Cửu ngư quần hội“) (c.1939-1940) của Phạm Hậu được đưa tin trên nhiều kênh truyền thông trong nước là được gõ búa đạt mức 1.16 triệu USD [20, 21, 22], nhưng trên thực tế chỉ là 6.9 triệu HKD (880.000 USD) bao gồm cả thuế phí [23]. Ace Lê đã kiểm tra lại trực tiếp với nhà đấu giá, và xin khẳng định rằng các kênh truyền thông đưa tin như trên là không chính xác. Như vậy, “Cửu ngư quần hội” không nằm trong danh sách tranh chạm/vượt ngưỡng triệu đô.

Bài viết là tổng quan do giám tuyển Ace Lê thực hiện

Ace Lê là một nhà nghiên cứu và giám tuyển nghệ thuật độc lập. Anh là Giám đốc Sáng lập của Lân Tinh Foundation và là Tổng Biên tập tạp chí Art Republik Việt Nam. Anh ngồi trong Ban Cố vấn của Kho Dữ liệu Nghệ thuật Việt Nam(ViAA), và là một thành viên chương trình Lãnh đạo Nghệ thuật Quốc tế 2022 của Hội đồng Nghệ thuật Australia. Anh tốt nghiệp khóa Thạc sỹ về Nghiên cứu Bảo tàng và Thực hành Giám tuyển, và khóa Thạc sỹ về Báo chí và Truyền thông tại Nanyang Technological University, đồng thời tốt nghiệp Cử nhân Quản trị Kinh doanh tại National University of Singapore.

--

Nguồn tham khảo thông tin:

[1] Sotheby’s: https://bit.ly/3CHW6F9

[2] Sotheby’s: https://bit.ly/3jX4MAY

[3] Sotheby’s: https://bit.ly/3IDp5xG

[4] Christie’s: https://bit.ly/3VWtGOF

[5] Christie’s: https://bit.ly/3ioR3CN

[6] Sotheby’s: https://bit.ly/3Qsntc9

[7] Aguttes: https://bit.ly/3X7v0iX

[8] Millon Asium: https://bit.ly/3CzVOQL

[9] Bonhams: https://bit.ly/3CEFbTP

[10] Christie’s: https://bit.ly/3k5dnld