Những yếu tố nào quyết định giá bán của một tác phẩm nghệ thuật? (P.1)
- Nhà thơ Phan Đan
- 3 thg 2, 2024
- 8 phút đọc
Cái gì quyết định giá bán một tác phẩm nghệ thuật? Để phần nào giải đáp thắc mắc của nhiều bạn về giá bán cao ngất của một số tác phẩm nghệ thuật, bài viết sau đây của hai chuyên gia Jennifer Dasal và Jordan McDonough về vụ bán bức tranh “Nu couché” của Modigliani sẽ đề cập một số vấn đề liên quan đến việc mua bán trên sàn đấu giá.
Dĩ nhiên, đây là câu chuyện thị trường, phụ thuộc vào rất nhiều nhân tố như luật cung-cầu, tâm lý đám đông, áp lực truyền thông và cả những chiêu thức làm giá, thổi giá của giới đầu cơ… nhưng một vài nhân tố khách quan của bản thân tác phẩm cũng có thể đóng vai trò quyết định đến việc ra giá và trả giá một tác phẩm nghệ thuật. Chúng ta thường nghe nói rằng thị trường nghệ thuật cao cấp là một trong những thị trường bị thao túng nhiều nhất trên thế giới, và điều này được thực hiện thông qua các phòng trưng bày và các sàn đấu giá. Mọi thứ hầu như đều mang tính đầu cơ khi mà những số tiền khổng lồ liên tục quay vòng....
Bài hơi dài những cực kỳ bổ ích với những ai quan tâm đến vấn đề này.
**
Chúng ta thử xem xét một số tác phẩm nghệ thuật đắt nhất từng được bán đấu giá, xem lý do tại sao chúng bán được nhiều tiền như vậy và khám phá lịch sử của chúng, bắt đầu với việc bán bức tranh “Nu couché” của Amadeo Modigliani.
Hãy hình dung điều này. Năm 2015, địa điểm là thành phố New York. Hãy tưởng tượng một căn phòng lớn với những chiếc ghế được xếp ngay ngắn và hàng trăm người đam mê nghệ thuật đang cầm trên tay những tấm bảng đánh số. Họ chăm chú lắng nghe một người đàn ông mặc bộ vest cắt may tinh xảo, cà vạt màu tím óng ánh và giọng nói ngọt ngào, đứng trên chiếc bục có gắn dòng chữ vàng “CHRISTIE’S”. Khi bức tường lớn gần đó xoay mặt sau lại, một bức tranh được chiếu sáng thu hút sự chú ý của tất cả những người có mặt. Người đàn ông ăn mặc lịch sự bắt đầu nghi thức đấu giá bằng cách giới thiệu lô 8A, tuyên bố đó là “kiệt tác của Modigliani” và công bố mức giá khởi điểm 75 triệu USD. Những cái cổ vươn ra để xem một bức tranh khỏa thân có đường viền đậm, tất nhiên là một người phụ nữ - giống như hầu hết những tranh khỏa thân hiện đại - nằm dài trên tấm chăn lông vũ màu đỏ tươi, sau lưng là chiếc gối mềm màu xanh lam. Khuôn mặt quyến rũ, hai mắt nhắm, đôi má hồng hào và cặp môi đỏ mọng như mỉm cười. Bố cục cắt ngay phía trên đầu gối và cổ tay của cô, vì vậy tâm điểm là phần ngực và thân trần.
Cuộc đấu giá bắt đầu. Tiếng hò hét vang lên khắp phòng, con số ngày càng tăng cho đến khi mọi sự chú ý tập trung vào hai nhân viên của Christie’s đang bồn chồn nói chuyện qua điện thoại với hai người mua tiềm năng. Các con số leo lên màn hình bên cạnh người bán đấu giá, và đám đông tụ tập há hốc mồm trước mức giá tăng dần, thậm chí có người còn cười hoài nghi. Với một cái vẫy tay cuối cùng, người bán đấu giá tuyên bố: “Tất cả đã xong, với số tiền 152 triệu USD”, anh ta gõ chiếc búa và bước lên bục, nói: “BÁN”.
Vâng, bạn đã nghe đúng, tổng giá bán của bức tranh Modigliani này là 152 triệu USD - chưa tính phí nhà đấu giá và phí bảo hiểm của người mua, khiến số tiền chi trả tăng lên 170,4 triệu USD. Vậy ai là người mua? Người đã bỏ ra số tiền cao ngất ngưởng cho “Nu couché” là Liu Yiqian (Lưu Ích Khiêm), một tỷ phú/ nhà sưu tầm nghệ thuật đến từ Thượng Hải, Trung Quốc, hiện sở hữu hai bảo tàng nghệ thuật tư nhân. Vào thời điểm đó, nó đã phá vỡ kỷ lục về mức giá cao thứ hai từng được trả trong cuộc đấu giá cho một tác phẩm nghệ thuật, đồng thời giúp tác phẩm Modigliani tiếp cận cái gọi là “câu lạc bộ 100 triệu USD”, một câu lạc bộ cực kỳ nhỏ và độc quyền gồm các tên tuổi: Pablo Picasso, Francis Bacon, Edvard Munch, Alberto Giacometti, Andy Warhol và Jean-Michel Basquiat. Nhưng đối với nhiều người, vẫn còn một câu hỏi: Mặc dù là những bức tranh đẹp nhưng điều gì khiến các tác phẩm ấy có giá trị 9 con số? Điều gì góp phần tạo nên mức giá khủng khiếp cho một tấm canvas vẽ một ít sơn dầu trên đó?
Có những câu chuyện đằng sau các bức tranh, các pho tượng… còn lạ lùng hơn, hoặc thú vị hơn những gì bạn có thể tưởng tượng. Ở đây, chúng ta xem xét một số nhân tố và khám phá những điều bất ngờ, hơi kỳ quặc trong lịch sử nghệ thuật.
Mặc dù hoạt động kinh doanh đấu giá nghệ thuật có vài vấn đề nội bộ không minh bạch, nhưng một số yếu tố chính có thể xác định giá trị và giá cả của một tác phẩm nghệ thuật. Đầu tiên, đó là chủ đề - tác phẩm nghệ thuật thể hiện chủ đề gì và chủ đề đó phù hợp như thế nào với nội dung? Đó có phải là một thứ hiếm hoi không? Đó có phải là một câu chuyện nổi tiếng không? Đó có phải là một sản phẩm khác biệt không? Tiếp theo là lịch sử xuất xứ và triển lãm, nghĩa là ai đã sở hữu tác phẩm nghệ thuật ấy trong quá khứ, và nó đã từng được trưng bày ở đâu? Cuối cùng, có những thị trường hiện được dành cho một số nghệ sĩ cụ thể. Tất cả những điều này kết hợp với nhau để tạo nên giá cả của một tác phẩm. Nhưng còn có một số yếu tố khác cũng quan trọng không kém, đó là lịch sử nghệ thuật, thông tin cơ bản về nghệ sĩ, cuộc đời và sự nghiệp của họ. Vì vậy, để hiểu rõ hơn tại sao “Nu couché” lại được bán với mức giá chưa từng có như vậy, chúng ta cần xem xét kỹ hơn tất cả những yếu tố trên, bắt đầu từ tiểu sử của nghệ sĩ.
Amedeo Modigliani, hay còn gọi là “Dedo”, con út trong một gia đình có 4 người con có cha mẹ là người Do Thái ở Livorno, Ý, sinh năm 1884. Thời thơ ấu của anh trùng hợp với thời điểm kinh tế suy thoái ở Livorno khiến doanh nghiệp của cha mẹ anh phá sản. Mặc dù cuối cùng họ đã vượt qua được thời điểm khó khăn nhưng mọi việc không hề suôn sẻ với Dedo. Anh gặp tình trạng sức khỏe kém trong suốt cuộc đời ngắn ngủi của mình, mắc bệnh viêm màng phổi ở tuổi 11, rồi bệnh lao vài năm sau đó. Modigliani, giống như Warhol, phải nằm liệt giường trong thời gian dài và làm quen với văn học, thơ ca, triết học - và quan trọng nhất là nghệ thuật thị giác - trong thời kỳ này chỉ để giết thời gian.
Khi đã được chữa lành ở tuổi thiếu niên, anh bắt đầu học vẽ, thích thú đến mức từ bỏ việc học bình thường để học riêng với giáo viên dạy vẽ. Sau đó, anh theo học tại các trường nghệ thuật ở Venice và cuối cùng là Florence. Tại đây, anh được giới thiệu với Manuel Otiz de Zarate, một họa sĩ người Chile, người đánh giá rất cao nhóm nghệ sĩ sống ở Pháp - cụ thể là Paris. Ông ta nói, những người theo trường phái ấn tượng đã làm được nhiều điều đáng kinh ngạc, và những nghệ sĩ mà ngày nay chúng ta gọi là “Những người theo trường phái ấn tượng” cũng thật thú vị. Bị hấp dẫn bởi câu chuyện của Zarate, Modigliani xác định rằng anh muốn đến Paris và đã thực hiện việc này năm 1906.
Khi đến Paris, anh đã say mê tất cả những gì thành phố có, đặc biệt là nghệ thuật tạo hình trong các bảo tàng nổi tiếng, thưởng thức mọi thứ mà đời sống nghệ thuật thịnh vượng của Paris đầu thế kỷ 20 cung cấp, từ việc ngưỡng mộ các bậc thầy thời xưa ở Louvre và các bảo tàng khác, đến những tác phẩm mang tính thử nghiệm và tiên tiến nhất trong các phòng trưng bày nhỏ ở đây.
Và anh không thể không làm quen với một số nhân vật chủ chốt của Paris: Juan Gris, Pablo Picasso, Henri Matisse, Chaim Soutine, Maurice Utrillo. Danh sách bạn bè và những người có ảnh hưởng còn mở rộng đến những người có tác phẩm mà anh yêu thích: Henri de Toulouse-Laurtrec và Paul Cézanne, đặc biệt là những tác phẩm mà anh đã mô phỏng trong thời gian đầu của sự nghiệp. Tuy nhiên, bất chấp những mối liên hệ này, tác phẩm của anh không nhận được nhiều sự quan tâm, và giống như Van Gogh, Monet, cùng rất nhiều người khác trước đó và rất lâu sau đó, Modigliani lang thang từ phòng trưng bày này sang phòng trưng bày khác, từ đại lý này sang đại lý khác, cố gắng bán các bức tranh của mình, tìm người đại diện hoặc thậm chí cố tìm được một công việc để kiếm sống. Hãy để tôi cảnh báo bạn ngay rằng câu chuyện này không hề vui chút nào. Một lần nữa, giống như Van Gogh, Modigliani nhận thấy phải bán rẻ các tác phẩm của mình đổi lấy thức ăn và những thứ cần thiết khác chỉ để tồn tại. Nó không làm cho người nghệ sĩ vốn đã ốm yếu trở nên khỏe mạnh hơn và cũng không giúp cải thiện cơ hội.
Modigliani có chút hy vọng vào năm 1907 khi anh gặp Paul Alexandre, một bác sĩ và một nhà sưu tầm nghệ thuật, đã trở thành người bạn tốt và người bảo trợ hào hiệp của anh. Và chính nhờ Alexandre mà anh đã gặp nhà điêu khắc Constantin Brancusi sau này nổi tiếng với những tác phẩm điêu khắc trừu tượng và tối giản. Tác phẩm của Brancusi đã truyền cảm hứng cho Modigliani, cũng như việc anh được tiếp xúc với nghệ thuật châu Phi và Đông Nam Á trong các chuyến thăm bảo tàng Louvre và một số bảo tàng khác ở Paris - những tác phẩm nghệ thuật được gọi là “nguyên thủy”, một từ thông dụng vào thời đó để mô tả những ý tưởng về hình thức và một kiểu tạo hình giản dị chất phác. Brancusi, Modigliani và những nghệ sĩ khác cảm nhận vẻ đẹp đặc biệt trong những tác phẩm này thực sự rất quyến rũ. Sau một nỗ lực ngắn để trở thành một nhà điêu khắc, Modigliani quay trở lại với hội họa, và hội hoạ sẽ là trọng tâm hoạt động của anh trong 5 năm cuối đời, khi anh tạo ra những bức tranh theo phong cách đặc trưng của mình, với những hình thể kéo dài và mảnh khảnh, những khuôn mặt giống như mặt nạ, mà một trong những bức tranh tiêu biểu nhất của anh là “Nu couché” hay còn gọi là “The red nude”.
Bài: Nhà thơ, nhà nghiên cứu Phan Đan
Bình luận